Chế độ bảo hiểm ở Nhật Bản và Việt Nam khác nhau như thế nào?

Bảo hiểm xã hội là một phần không thể thiếu trong chính sách an sinh xã hội của mỗi quốc gia, và mỗi quốc gia đều có những quy định khác nhau về bảo hiểm. Do đó, những người Việt Nam đang sinh sống và làm việc tại Nhật Bản cần hiểu rõ về chế độ bảo hiểm để đảm bảo quyền lợi của mình. 

Khác biệt trong đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc 

Đối tượng tham gia BHXH ở Việt Nam

Bảo hiểm xã hội bắt buộc được hiểu nôm na là chế độ bảo hiểm mà người sống tại đất nước đó cần tuân thủ theo quy định của pháp luật.

Theo Điều ​​2 Luật Bảo hiểm Xã hội 2014 của Việt Nam, các đối tượng phải tham gia bảo hiểm xã hội bao gồm:

• Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động xác định thời hạn, hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn từ đủ 03 tháng đến dưới 12 tháng, kể cả hợp đồng lao động được ký kết giữa người sử dụng lao động với người đại diện theo pháp luật của người dưới 15 tuổi theo quy định của pháp luật về lao động;
• Người làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 01 tháng đến dưới 03 tháng;
• Cán bộ, công chức, viên chức;
• Công nhân quốc phòng, công nhân công an, người làm công tác khác trong tổ chức cơ yếu;
• Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân dân; người làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân nhân;
• Hạ sĩ quan, chiến sĩ quân đội nhân dân; hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân dân phục vụ có thời hạn; học viên quân đội, công an, cơ yếu đang theo học được hưởng sinh hoạt phí;
• Người đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng quy định tại Luật người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng;
• Người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã có hưởng tiền lương;
• Người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn.

Đối tượng tham gia BHXH ở Nhật Bản

Trong khi đó, luật của Nhật Bản quy định rộng hơn về các đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội như tổng hợp ở bảng dưới đây:

Theo đó, có thể chia ra thành 2 nhóm chế độ bảo hiểm xã hội chính:

• Bảo hiểm xã hội quốc dân bao gồm bảo hiểm sức khoẻ quốc dân (kokumin-kenko-hoken) và bảo hiểm hưu trí quốc dân) (kokumin-nenkin)
  Theo quy định, toàn bộ người dân sinh sống ở Nhật Bản đều có nghĩa vụ phải tham gia bảo hiểm sức khỏe quốc dân tại địa phương mình sinh sống. Với tất cả những người từ 20 ~ 60 tuổi phải tham gia thêm bảo hiểm hưu trí quốc dân.
• Bảo hiểm xã hội dành cho người lao động làm việc tại các công ty, tổ chức theo hợp đồng lao động chính thức. Chế độ bảo hiểm này thông thường bao gồm các mục bảo hiểm như: Bảo hiểm sức khỏe (và bảo hiểm kaigo), bảo hiểm hưu trí, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm an toàn lao động.

Như vậy có thể thấy, đối tượng phải tham gia bảo hiểm xã hội ở Nhật là rộng hơn so với quy định ở Việt Nam. Ví dụ như những nhóm đối tượng như dưới đây đều thuộc nhóm bắt buộc phải tham gia bảo hiểm sức khỏe quốc dân theo quy định của Nhật Bản.

• Người kinh doanh tự do, làm nông nghiệp
• Người thất nghiệp, người đang sống dựa vào lương hưu
• Những người vừa tách khỏi chế độ phụ thuộc của những người đang đi làm ở công ty
• Tất cả những người nước ngoài sinh sống tại địa phương từ 3 tháng trở lên
• Tương tự như vậy, dù bạn có đang là du học sinh hay người không đi làm, bạn vẫn phải tham gia bảo hiểm hưu trí khi sinh sống ở Nhật nếu bạn đang ở trong độ tuổi từ 20 ~ 60 tuổi.

Khác biệt trong cách tính thu nhập để đóng bảo hiểm xã hội

Mức đóng BHXH ở Việt Nam

Ở Việt Nam, mức đóng bảo hiểm xã hội có mức tối thiểu theo quy định từng vùng/miền, ngành nghề và điều kiện làm việc như sau:

Trong khi đó ở Nhật, mức lương đóng bảo hiểm chính là mức lương và phụ cấp người lao động nhận được theo tháng, dựa trên hợp đồng ký kết giữa người lao động và doanh nghiệp, có điều chỉnh dựa trên độ tuổi (trên hay dưới 40 tuổi để tính thêm bảo hiểm kaigo) hay địa phương sinh sống.

Như vậy có thể thấy, ở Việt Nam, mức đóng bảo hiểm có thể dao động giữa mức tối thiểu và tối đa theo quy định. Trong khi đó, ở Nhật sẽ phải đóng trên khoản lương và thu nhập người lao động thực tế nhận được.